Ίδρυση:
Μέσα 14ου αιώνα
Ιδρυτής: Αλέξιος και Ιωάννης
Εορτάζει: 6 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 350 χειρόγραφα. Ξεχωρίζουν το Ψαλτήρι και το Ευαγγέλιο του Καλυβίτη.
Συλλογή: Εικόνες απο το 14ο μέχρι του 19ου αιώνα
Μονή Παντοκράτορος (ελληνική, ιδιόρρυθμη Μονή, γιορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος).
Η Μονή είναι χτισμένη πάνω σε βραχώδη λόφο, κοντά στη θάλασσα σε μικρή απόσταση από τη Μονή Σταυρονικήτα. Δεν είναι γνωστό ακριβώς το πώς δημιουργήθηκε η Μονή. Σώζεται στη Μονή η διαθήκη του Ιωάννη, η οποία χρονολογείται στο 1384 και αναφέρει ότι οι δυο αδελφοί (Ιωάννης, Αλέξιος) ίδρυσαν τη Μονή στο όνομα του Χριστού Παντοκράτορα. Η επιγραφή πάλι η οποία βρίσκεται στη σκάλα προς το κωδωνοστάσιο αναφέρει ως χρόνο ίδρυσης το 1363. Είναι συγκινητικό το γεγονός ότι τα πορτραίτα των δυο αδελφών σώζονται σε μια φορητή εικόνα του Χριστού που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Λένινγκραντ και χρονολογείται στα χρόνια που ιδρύθηκε η Μονή. Ο τάφος τον κτιτόρων, όπως συμβαίνει σε αρκετές μονές που υπάρχουν στο Άγιο Όρος βρίσκεται κοντά στη λιτή του καθολικού και κοντά σε αυτόν τα πορτραίτα τους ζωγραφίστηκαν το 19ο αιώνα. Στο τέλος του αιώνα και στις αρχές του 15ου περιήλθαν στη Μονή και άλλες μικρότερες μονές όπως η Μονή του Ραβδούχου, όπου υπάρχει ως κελί σήμερα στην περιοχή από τη Μονή Κουτλουμουσίου. Στο ναό του κελιού υπάρχουν τοιχογραφίες του 12ου αιώνα και τμήματα από ζωγραφική, πιθανότατα του 10ου αιώνα υπόγεια. Περίοδοι ακμής και παρακμής διαδέχθηκαν την εποχή των κτιτόρων. Το 16ο αιώνα ανακαινίσθηκαν ορισμένα τμήματα από τη Μονή και πιθανότατα την εποχή αυτή επεκτάθηκαν και οι εγκαταστάσεις προς τα ΝΑ, ενώ παλιότερα περιορίζονταν μόνο στο ΒΔ σημερινό τμήμα της με το καθολικό σε μια περιορισμένη μικρή αυλή. Μεγάλη πυρκαγιά όμως το 1773 κατέστρεψε μεγάλα τμήματα στη Μονή, για την επισκευή των οποίων εργάστηκε ο σκευοφύλακας Κύριλλος το 1781. Το 1948 κάηκε και πάλι τμήμα της Μονής και η αποκατάστασή του έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στα κτήρια της πλευράς που αναστηλώθηκε στεγάζεται σήμερα η βιβλιοθήκη και το πλούσιο εικονοφυλάκιο, που οργανώθηκε πρόσφατα από την ίδια υπηρεσία. Από την εποχή των κτιτόρων σώζεται ο οχυρωματικός πύργος, στον οποίο στεγαζόταν παλιότερα η βιβλιοθήκη. Στην ίδια εποχή ανήκει και ο κοιμητηριακός ναός, από τα σπάνια δείγματα αυτής της εποχής στο Αγιον Όρος. Πρόκειται για έναν μονόχωρο ναό, σκεπασμένο με κάμαρα και υπόγειο θάλαμο, στον οποίο διατηρούνται κομμάτια από το βυζαντινό μαρμάρινο τέμπλο. Το καθολικό, χτισμένο από τους κτίτορες της μονής ακολουθεί στις γενικές γραμμές τον τύπο από το Αγιον Όρος, αλλά παρουσιάζει και σοβαρές διαφορές ιδιαίτερα στην απόσταση ανάμεσα στις κόγχες των χορών και το ιερό Βήμα και στη διαμόρφωση της πρόθεσης και του διακονικού σε πολυγωνικές εξωτερικές κατασκευές σκεπασμένες με τρούλο. Στα βόρεια της λιτής υπάρχει το παρεκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Από τις τοιχογραφίες του καθολικού, παρά τις μεγάλες ταλαιπωρίες και τις διαδοχικές επισκευές του ναού διατηρούνται αρκετά τμήματα από το 14ο αιώνα από τα λίγα δείγματα της μακεδονικής ζωγραφικής στο Αγιον Όρος. Η εγκατάλειψη στη Μονή από τους μοναχούς στους δύσκολους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης, είχε ως αποτέλεσμα να καταστραφούν μεγάλα τμήματα του ναού από τους Τούρκους στρατιώτες. Μετά την επιστροφή των μοναχών το καθολικό ανακαινίστηκε και οι τοιχογραφίες του ξαναζωγραφίστηκαν το 1854. Η τράπεζα, απέναντι από το καθολικό σώζει τοιχογραφίες του 1749 ζωγραφισμένες από τους ζωγράφους Σεραφείμ, Κοσμά και Ιωαννίκιο, εκτός από το δυτικό τοίχο, ο οποίος καταστράφηκε στο μεγάλο σεισμό του 1905. Η τράπεζα βρίσκεται στον πρώτο όροφο της δυτικής πτέρυγας και κατά την παράδοση, στο ισόγειο κάτω από αυτήν βρισκόταν η παλαιά τράπεζα. Η συλλογή φορητών εικόνων είναι από τα πιο ενδιαφέροντα σύνολα στο Αγιον Όρος και περιλαμβάνει δείγματα από το 14ο μέχρι το 19ο αιώνα. Από αυτά ξεχωρίζουν η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα (14ος αιώνας), ο Γραπτός Σταυρός (14ος αιώνας) και ένα επιστύλιο με 31 σκηνές πιθανότατα από παλαιό τέμπλο του καθολικού. Από το πλούσιο σε χειρόγραφα και έντυπα υλικό της βιβλιοθήκης, ξεχωρίζουν το περίφημο Ψαλτήρι και το λεγόμενο Ευαγγέλιο του Καλυβίτη. Εξαρτήματα: Η Σκήτη Προφήτης Ηλίας βρίσκεται σε απόσταση 40΄ δυτικά από τη Μονή και ακολουθεί τον κοινοβιακό τρόπο ζωής. ΣΤο 19ο αιώνα οι Ρώσοι μοναχοί της σκήτης αυξήθηκαν με αποτέλεσμα να επεκταθούν οι κτιριακές εγκαταστάσεις και να επέλθει ρήξη στις σχέσεις κυρίαρχης Μονής και σκήτης. Η διαμάχη έληξε το 1892 με το σχετικό σιγίλιο που εξέδωσε ο Πατριάρχης Νεόφυτος Η΄.
Ιδρυτής: Αλέξιος και Ιωάννης
Εορτάζει: 6 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 350 χειρόγραφα. Ξεχωρίζουν το Ψαλτήρι και το Ευαγγέλιο του Καλυβίτη.
Συλλογή: Εικόνες απο το 14ο μέχρι του 19ου αιώνα
Μονή Παντοκράτορος (ελληνική, ιδιόρρυθμη Μονή, γιορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος).
Η Μονή είναι χτισμένη πάνω σε βραχώδη λόφο, κοντά στη θάλασσα σε μικρή απόσταση από τη Μονή Σταυρονικήτα. Δεν είναι γνωστό ακριβώς το πώς δημιουργήθηκε η Μονή. Σώζεται στη Μονή η διαθήκη του Ιωάννη, η οποία χρονολογείται στο 1384 και αναφέρει ότι οι δυο αδελφοί (Ιωάννης, Αλέξιος) ίδρυσαν τη Μονή στο όνομα του Χριστού Παντοκράτορα. Η επιγραφή πάλι η οποία βρίσκεται στη σκάλα προς το κωδωνοστάσιο αναφέρει ως χρόνο ίδρυσης το 1363. Είναι συγκινητικό το γεγονός ότι τα πορτραίτα των δυο αδελφών σώζονται σε μια φορητή εικόνα του Χριστού που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Λένινγκραντ και χρονολογείται στα χρόνια που ιδρύθηκε η Μονή. Ο τάφος τον κτιτόρων, όπως συμβαίνει σε αρκετές μονές που υπάρχουν στο Άγιο Όρος βρίσκεται κοντά στη λιτή του καθολικού και κοντά σε αυτόν τα πορτραίτα τους ζωγραφίστηκαν το 19ο αιώνα. Στο τέλος του αιώνα και στις αρχές του 15ου περιήλθαν στη Μονή και άλλες μικρότερες μονές όπως η Μονή του Ραβδούχου, όπου υπάρχει ως κελί σήμερα στην περιοχή από τη Μονή Κουτλουμουσίου. Στο ναό του κελιού υπάρχουν τοιχογραφίες του 12ου αιώνα και τμήματα από ζωγραφική, πιθανότατα του 10ου αιώνα υπόγεια. Περίοδοι ακμής και παρακμής διαδέχθηκαν την εποχή των κτιτόρων. Το 16ο αιώνα ανακαινίσθηκαν ορισμένα τμήματα από τη Μονή και πιθανότατα την εποχή αυτή επεκτάθηκαν και οι εγκαταστάσεις προς τα ΝΑ, ενώ παλιότερα περιορίζονταν μόνο στο ΒΔ σημερινό τμήμα της με το καθολικό σε μια περιορισμένη μικρή αυλή. Μεγάλη πυρκαγιά όμως το 1773 κατέστρεψε μεγάλα τμήματα στη Μονή, για την επισκευή των οποίων εργάστηκε ο σκευοφύλακας Κύριλλος το 1781. Το 1948 κάηκε και πάλι τμήμα της Μονής και η αποκατάστασή του έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στα κτήρια της πλευράς που αναστηλώθηκε στεγάζεται σήμερα η βιβλιοθήκη και το πλούσιο εικονοφυλάκιο, που οργανώθηκε πρόσφατα από την ίδια υπηρεσία. Από την εποχή των κτιτόρων σώζεται ο οχυρωματικός πύργος, στον οποίο στεγαζόταν παλιότερα η βιβλιοθήκη. Στην ίδια εποχή ανήκει και ο κοιμητηριακός ναός, από τα σπάνια δείγματα αυτής της εποχής στο Αγιον Όρος. Πρόκειται για έναν μονόχωρο ναό, σκεπασμένο με κάμαρα και υπόγειο θάλαμο, στον οποίο διατηρούνται κομμάτια από το βυζαντινό μαρμάρινο τέμπλο. Το καθολικό, χτισμένο από τους κτίτορες της μονής ακολουθεί στις γενικές γραμμές τον τύπο από το Αγιον Όρος, αλλά παρουσιάζει και σοβαρές διαφορές ιδιαίτερα στην απόσταση ανάμεσα στις κόγχες των χορών και το ιερό Βήμα και στη διαμόρφωση της πρόθεσης και του διακονικού σε πολυγωνικές εξωτερικές κατασκευές σκεπασμένες με τρούλο. Στα βόρεια της λιτής υπάρχει το παρεκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Από τις τοιχογραφίες του καθολικού, παρά τις μεγάλες ταλαιπωρίες και τις διαδοχικές επισκευές του ναού διατηρούνται αρκετά τμήματα από το 14ο αιώνα από τα λίγα δείγματα της μακεδονικής ζωγραφικής στο Αγιον Όρος. Η εγκατάλειψη στη Μονή από τους μοναχούς στους δύσκολους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης, είχε ως αποτέλεσμα να καταστραφούν μεγάλα τμήματα του ναού από τους Τούρκους στρατιώτες. Μετά την επιστροφή των μοναχών το καθολικό ανακαινίστηκε και οι τοιχογραφίες του ξαναζωγραφίστηκαν το 1854. Η τράπεζα, απέναντι από το καθολικό σώζει τοιχογραφίες του 1749 ζωγραφισμένες από τους ζωγράφους Σεραφείμ, Κοσμά και Ιωαννίκιο, εκτός από το δυτικό τοίχο, ο οποίος καταστράφηκε στο μεγάλο σεισμό του 1905. Η τράπεζα βρίσκεται στον πρώτο όροφο της δυτικής πτέρυγας και κατά την παράδοση, στο ισόγειο κάτω από αυτήν βρισκόταν η παλαιά τράπεζα. Η συλλογή φορητών εικόνων είναι από τα πιο ενδιαφέροντα σύνολα στο Αγιον Όρος και περιλαμβάνει δείγματα από το 14ο μέχρι το 19ο αιώνα. Από αυτά ξεχωρίζουν η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα (14ος αιώνας), ο Γραπτός Σταυρός (14ος αιώνας) και ένα επιστύλιο με 31 σκηνές πιθανότατα από παλαιό τέμπλο του καθολικού. Από το πλούσιο σε χειρόγραφα και έντυπα υλικό της βιβλιοθήκης, ξεχωρίζουν το περίφημο Ψαλτήρι και το λεγόμενο Ευαγγέλιο του Καλυβίτη. Εξαρτήματα: Η Σκήτη Προφήτης Ηλίας βρίσκεται σε απόσταση 40΄ δυτικά από τη Μονή και ακολουθεί τον κοινοβιακό τρόπο ζωής. ΣΤο 19ο αιώνα οι Ρώσοι μοναχοί της σκήτης αυξήθηκαν με αποτέλεσμα να επεκταθούν οι κτιριακές εγκαταστάσεις και να επέλθει ρήξη στις σχέσεις κυρίαρχης Μονής και σκήτης. Η διαμάχη έληξε το 1892 με το σχετικό σιγίλιο που εξέδωσε ο Πατριάρχης Νεόφυτος Η΄.